СКЪОДТАТИ ЭЛЬБРУСИ КИУНУГИ ПРЕЗЕНТАЦИ МÆСКУЙ
«Хруст снега» – уæхæн киунугæ æрæги мухури рацудæй Уæрæсей Финсгути Цæдеси рауагъдадæ «Российский писатель»-и.
Æ автор, Уæрæсей Финсгути Цæдеси секретар, республикон литературон-аййевадон журнал «Ирæф»-и сæйраг редактор, Уæрæсей Финсгути Цæдеси Цæгат Иристони хайади сæргълæууæги хуæдæййевæг, Национ преми «Яблоко Нартов»-и номинаци «Поэзи»-й лауреат, А.Т.Твардовскийи номбæл патриотон поэзий Уæрæсеуон конкурси лауреат, РСО-Аланий культури æскъуæлхт косæг, Скъодтати Эльбрус. Е сфæлдистадæ цæмæдессаг фæккастæй еуæндæс тæлмацгæнæгемæ, æма гъе, уони фæрци уруссаг æвзагбæл кæсгутæн бантæстæй базонгæ ун автори хуæздæр уадзевдзити хæццæ. Сфæлдистадон еумæйаг кусти еу нисан дæр ма – киунуги æм-редактортæ æнцæ зундгонд уæрæсейаг финсæг Николай Дорошенко æма стъарапойлаг поэт Николай Ананьченко, хузгæнæг – е дæр Стъараполæй –Евгений Синчинов. Раздзурди автор – Уæрæсей Финсгути Цæдеси Правлений сæргълæууæг Николай Иванов.
Хабар æй ахсгиаг, уомæн, æма дигорон, ирон авторти киунугутæ, сæхе ‘взагбæл ка финсуй, æхе фидибæсти ка цæруй, Мæскуй, æвæдзи, фæстаг хатт ма рацудæнцæ советон рæстæги. Уой фæсте, гъулæггагæн, еумæйаг культурон итигъдадæ фæддехтæ ‘й, егъау, хуæрзгъæдæ тæлмаци скъола «фæккиудтæй», æма националон авторти киунугутæ рацæуиуонцæ æстæн хатт.
Нур ба, æвæдзи, уавæр хуæздæрмæ æййивд цæуй. Уæрæсей Финсгути Цæдес, уæдта æ регионалон хайæдтæй беретæ сæ кусти нæуæг бæрзæндæмæ рахизтæнцæ, нæ паддзахади хецауадæ аци аййевадон цæдес ке нимайуй, е бæрæг æй. Финсгутæ косунцæ, цæмæй алли хузи адæмихæттитæ æмбурд кæнонцæ аййев дзурди фалæмбулай, æма е ба æхсæнадæн æй хъæбæр ахсгиаг гъуддаг.
…Гъе, уобæл, уæдта æндæр – сфæлдистади архайгутæн ахсгиаг фарстатæбæл –цудæй дзубанди Уæрæсей Финсгути Цæдеси конференц-зали киунуги презентаций рæстæги, фарæ, цæппорсей мæйи 9-г бони. Хъæбæр лæмбунæг каст ке ‘рцудæй дигорон автори сфæлдистадæмæ, е æй зингæ гъуддаг.
«Кавказ алкæддæр хъæбæр зæрдиагæй æнгъæлмæ кæсуй иуазгутæмæ. Сæ авторти поэзи дæр æй æргом, медæмæ ка гъаруй, уæхæн, сорæтгун, æма Скъодтати Эльбруси киунугæ «Хруст снега» дæр – уомæн æвдесæн. Арфæ кæнун авторæн, бафеппайдтон, æхе тæлмацгæнгути – уруссагау ка кæсуй, уонæмæ ка бахъæртун кæна æ сорæттæ, æнкъарæнтæ – ке агоруй æма еруй, уой. Национ литературитæ ирæзунцæ, æфтуйуй сæбæл аккаг автортæ, æма син фенхус кæнунбæл архайуй нæ Финсгути Цæдес дæр. Дагестани, Сыктывкари нæ талмацгæнгути семинарти нисанеуæг дæр е æй, цæмæй, сæ мадтæлон æвзагбæл ци поэттæ ‘ма прозаиктæ гъуди кæнунцæ ‘ма финсунцæ, уони хуæздæр зононцæ адæн», – загъта и фембæлди амонæг, Уæрæсей Финсгути Цæдеси сæрдар Николай Иванов. Радзурдта ма, æнтæстгунæй еумæйагæй ке косунцæ регионти хайæдти хæццæ, уобæл: «Регионти сæ куст фæрразæнгарддæр кодтонцæ, мах æрдиги æнхус фæууингæй. Æма æнгъæлмæ кæсунцæ нæ ниццудмæ, уомæн æма «Мæскуйæй адæймагæн» – Кавкази æй уотæ снисан кодтонцæ – берæ æнцондæрæй бантæсуй бунæттон финсгути организацитæн сæ фарстати банхус кæнун. Мах цæттæ ан, не ‘нхус кæми багъæуа, уордæмæ цæунмæ». «Кавказаг» Скъодтати Эльбруси поэтикон дзурди гъæди туххæй дæр бæлвурд загъта: «Мæнмæ хъæбæр дессаг фæккастæй æ поэтикон зæрдæргом гъудити ранигъулун, æма, недзамайнаг – дигорон – литературон æвзагбæл ка финсуй, историй хабæртти, адæни хъисмæтти æвдесæнти – æвæлмаст хуæнхти къæдзæхти – рæбун ка цæруй, уой зæрдæ цæмæй идзаг æй, уой балæдæрун… Нури царди хабæртти карздзийнадæ поэтмæ райгурун кодта бæллец: ка ан æма аци дуйней царди сæйраг нисан ци ‘й? – аци фарстатæбæл дзуапп иссерун. Мæ зæрдæ уин зæгъуй, цæмæй ма никкидæр – куд раздæр, уотæ хуæздæр – нæ егъау, берæнацион уруссаг литературон итигъдади фæззинна нæуæг дигорон, ирон дзурди дæснитæ».
Киунугæ ке фæрци рацудæй, уонæй æнцæ тæлмацгæнгутæ дæр. Финсгути Цæдеси Правлений фиццаг секретар Геннадий Иванов куд загъта, – сæ куст æй хъæбæр ахсгиаг. Алкæддæр уотæ фæууй, ‘ма тæлмацитæ еу æмвæзадæбæл конд нæ фæннимайунцæ, фал уæддæр дигорон поэтæн бантæстæй æхе æм-автор иссерун, зæгъæн, Максим Калинини. Арфиаг æнцæ, авторæн уруссаг литератури нæуæг цард æ къохи ке фæрци бафтудæй, етæ: Владимир Бояринов, Сергей Кабалоти, Иван Волков, Олег Воропаев æма иннетæ. Геннадий Иванови гъудимæ гæсгæ, Скъодтати Эльбрус æхуæдæг æй æргонзæрдæ, гъудигæнагæ поэт, æ цардмæ рахаст – раст æма лæгигъæдгун.
Рауагъдадæ «Российский писатель»-и директор Николай Дорошенко фембæлди «хъайтари» исхудта, нуриккон Иристон ке фæрци базонæн ес, уæхæн национ литератури автор. Киунугæбæл куст бавдиста, кæрæдземæн æнхусгъон ка æй, дзурдæй дæр, архайдæй дæр, уæхæн æмгъуди къуар ке бамбурд æнцæ, уой.
‘Ма е ба уобæл дзорæг æй, ‘ма сæмæ кæсуй нæуæг сфæлдистадон хабæрттæ, уомæн æма кæрæдзей тæлмац кæнун Уæрæсей алли адæнти æвзæгтæмæ – арфиаг æма пайда гъуддаг æй автортæн сæхецæн, уæдта нæ национ литературитæн дæр, уомæн æма уруссаг æвзагмæ тæлмац агъаззаг æй уруссаг литературæн дæр.
Уæдта Цæгат Иристон-Аланий Националон киунугути рауагъдадæ «Ир»-и директор Таутиати Казбек, аци рæнгъити автор, рауагъдади сæйраг редактор, æма иннетæ рахизтæнцæ поэти æмдзæвгити анализмæ. Фæббæрæг кодтонцæ, фиццагидæр, æ философон гъудитæ, зæгъæн, æ минкъий уадзевдзи «Хруст снега», æгас киунугæн ном ка равардта, уоми (Харебати-Швец Влади тæлмац):
Снег под шагами первозданен,
Летит во тьму за хрустом хруст,
Но эти легкие созданья,
Когда остановлюсь – умрут.
Иду, усталость отгоняя
И не жалея ног неюных.
У хрустов нет души, я знаю –
Есть у меня – я не убью их.
(Метбæл хæтун, – æй нæуæг уард,
Еу хæрст инней соргæй райзадæй.
Ерис кæнунцæ, фал сæ цард
Æваст ку ‘рлæууон, – уæд байсавдæй.
Уæд мин æрлæуун хуæздæр дæр, –
Уæддæр цæудзæн, къохтæ не ‘сдардзæн.
«Хæрстбæл» кæд уод нæййес, уæддæр
Мæнбæл уод ес, ма ‘й нæ ниммардзæн…)
Кенæ – уадзевдзи «Потерянный камень»-æй рæнгъитæ (Кабалоти Сергейи тæлмац):
Ухо приложив к земле,
Внемлет он подземной мгле.
Пограничник двух миров,
Он отверг звучанье слов.
То безмолвие, то шум
Населяют тайну дум.
Что милее твоему,
Камень, тайному уму?
(Зæнхæбæл даргæй дæ гъос,
Цæмæн ниддæ къуругъос.
Нур цалæймаг æнос дæ
И дууæ дуйней астæу?
Уонæн уогæй арæнгæс,
Курхон сæрау – дæ сагъæс.
Устур зундæн – æй унйау –
Устур сæр гъæуй дæуау…)
Никки дæр ма райсæн æмдзæвгæ «Иду во вселенной…»-æй (Калинин Максими тæлмац) нивтæ – «Из трещин в земле поднимается пар… / Тяжел муравью жизни крохотный дар» («Уæлдæф хумти сæрмæ пæр-пæр рæдзæхсуй… / Мулдзуг æ листæг уод æргъи римæхсуй»); «Частица вселенной, я – странствую в ней» («Цæун и дуйнейи, исдæн æ еу хай») – ма ‘й лæдæрæн, поэт æнæ фæллайгæй æрдзи фæлдисти – Адæймаги номи аккаг (æви нæ?) – царди нисан ке агоруй, уой. Æрдзи сорæт дæр æнгон баст æй поэтæн æ патриотон æма интимон лирики хæццæ, Мамиати Изетæ (литературææртасæг, е сфæлдистади фиццаг æртасгутæй еу) æй куд бафеппайдта: «Скъодтати Э. тæфсери уарзондзийнадæ æй уоди итинг фæллойнæ, адæймаги æнкъарæнти уаги уæззау куст.
Æ лирики уарзондзийнади темитæ ахæссунцæ æнкъарæни алли фæлтæр æма уфт. Алли «уацауи» дæр си автор «байвæруй» сæрмагонд «æрдзон подтекст»… Фал уæддæр уарзондзийнадæ, автор æй куд æвдесуй, уотемæй, æй кæдзос, уодрохсдзуд, кетаргун æвзурæн, æхе ‘ма дуйней хæццæ еудзийнадæ ка агоруй, еци гоймаги уоди гъæздугдзийнадæ кæми райгуруй, е».
Мæскуй цæрæг дигорон, ирон адæни номæй Уæрæсей хузгæнгути Академий академик, поэти гъæуккаг ‘ма лимæн, Соскъити Владимир, Рауагъдадон Хæдзарæ «Бюджет»-и генералон директор Дзгойти Валерий, УФ аййевæдти скъуæлхт архайæг Сæлбити Аким, финсæг Булкъати Игорь, Ходти Тамерлан, Джерити Земæ æма иннетæ арфæ кодтонцæ, уæхæн зæрддагон поэтикон изæр ка ‘саразта, уонæн, авторæн уруссаг æвзагбæл æ фиццаг киунуги фæдбæл, кастæнцæ ин е ‘мдзæвгитæ, дзурдтонцæ, сæ зæрдæ ин ке зæгъуй е сфæлдистади идарддæри ирæзт. Æ «тиллæг» ба аци анз Скъодтати Эльбрусæн æй хъæбæр гъæздуг: анзи райдайæни рацудæй æ устур, хузтæй фæлунст, æмдзæвгити æмбурдгонд сувæллæнттæн, аци бæнтти – рауагъдадæ «Ир»-и – æвзурст уадзимистæ «Осетинская поэзия» – еци серий. Нур ба дзурди барæ – е скурдиадæ ин ка уарзуй, уонæн. Етæ гъæуама скæнонцæ аккаг аргъ, евгъуд æма федæнбæл берæ гъудитæ, уæдта æнкъарæнтæ ка игурун кæнуй, æ еци лæвæрттæн. Нури доги адæн монон хæзнатæ арæх феронх кæнунцæ, ‘ма автори зæрдæ фулдæр уобæл ресуй.
Кæронбæттæни автор Уæрæсей Финсгути Цæдеси хецауадæн, уæдта литературон изæри иннæ архайгутæн раарфæ кодта; бафепбайдта, аййевадон дзурди фалæмбулай адæни ка ‘мбурд кæнуй, еци гъуддæгтæ хъæбæр ахсгиаг ке ‘нцæ, уой.
Хъæбæр цурд нин ка æйевуй нæ цард, еци информацион технологити доги дæр уодæй уодмæ бастдзийнадæ æй хъæбæр æхсицгон, – берæнацион Уæрæсей æмвæндæ, æмдзурддзийнадæн мадзал. Кæрæдзей лæдæрунæн ба гъæуама поэттæ хæларæй цæронцæ. Цæмæй нæ ма уадзонцæ иронх кæнун хумæтæг, зонгæ нивесинитæ, сæ фæрци нæ сагъæсти кумæ фездæхæн – райгурæн бæстæмæ – хори тунтæ æндæр хузи кæми тавунцæ, мæргъти зар сабийбонтæмæ кæми «фæххæссуй», арви стъалутæ æрмæст дæуæн кæми тæбар-тубур кæнунцæ. Гъе, уони иссердзинайтæ Скъодтати Эльбруси сфæлдистади берæвæрсугон дуйней…
Тъехти Тамерлан.
АУУОН
Над кодтон æнæвгъауæй цубур,
Мæ аууон мæ фазæбæл ластон, –
Хор æргом мæ цæсгонмæ кастæй,
Æргъæвуй ма мин нур мæ мæкъур.
Нецибал æй, фун æй евгъуд бон,
Нур райдæдтон надбæл ауæрдун…
Фæсæфцæг фæуурдуг æй уæрдун, –
Кумæдæр мæ скъæфуй мæ аууон…
ТЕНЬ
Тратил путь, волоча свою тень
За собой, и в лицо мне светило
Солнце: канул в ничто этот день,
И лучи теперь бьют мне в затылок.
Одолев перевал, моя жизнь
Под уклон покатилась двуколкой.
Тень, скользя, волочет прямо вниз,
Предо мной тратит путь мой недолгий.
(Тæлмац: Сергей Кабалоти)
ÆСТЪАЛУТИ УАРЗТ
Æвæдзи ес æстъалутæн дæр устур уарзт,
(Мадта цæмæ ’лвасунцæ кæрæдзей тухуаст?
Мадта ци æй сæ бундор, ауигъд куд лæуунцæ?)
Æма син, гæр, уотæ кæдзос æй, уотæ барст,
’Ма кæрæдземæ хæстæгдæр дæр нæ кæнунцæ?
Æви бухсунцæ Зæнхи нивæн сæ тæрхонбæл?
Фал куд уарзта, уæддæр еци стъалу, – бæрзонди,
Ка раскъудта æрвон бæститæ æндон цонгæй,
Цæмæй бамбæла бауæр еу хатт æ уарзонбæл,
Ка равардта æ рохс цард уобæл, æвзонг уогæй?
Кенæ ба си кæмæй ратахтæй къæртт, арвкæрдгæ,
Миййаг, кæд адтæй е ба стъалуйæн æ зæрдæ,
Ратудта хе, фал уацаргæнæг реуи фæрстæ,
Рæфехсуд æй æмбеснадбæл ’ма æ фæсмæрдæ
Сугъд зæрди рохс цудæй Æрфæнæй берæ æнзтæ.
ЛЮБОВЬ ЗВЁЗД
Наверно, есть у звёзд любовное томленье,
Его ещё зовут всемирным тяготеньем,
И не оно ли держит их на небесах…
Их чистая любовь проникнута смущеньем,
Сближенью звёзд всегда мешает высший страх.
Быть может, мука та Земле посвящена?
Была звезда – из плена вырвалась она,
Дитя небес, чей чистый свет погас в пыли,
Была она в мгновенье испепелена,
Но удалось упасть в объятия Земли.
Ещё была одна звезда, что взорвалась,
Спалила грудь её немыслимая страсть,
И сердце вспыхнуло и разлетелось в бездне,
Но свет её среди живых имеет власть,
Когда струится к нам из глубины созвездий.
(Тæлмац: Влада Харебова – Щвец)
ФÆЛМÆ
Сæуæхседи артæй
Фæззиндтæн зæнхи арммæ.
Хъуæлти гъазгæй радæй,
Нæ искастæн мæ сæрмæ.
Гиризгæнгæй цардæй,
Ратухстæн цъæх изæрмæ,
Бон еувæрсти рандæй, –
Фæууагъта фæлорс фæлмæ.
МАРЕВО
Я сыном утренней зари
Явился на простор земли.
Жизнь промотал без передышки,
С судьбой играя в кошки-мышки.
Я на вечернюю зарю
Сквозь слёзы горькие смотрю:
Мне жизнь, как день, была подарена,
А за спиной – сплошное марево.
(Тæлмац: Владимир Бояринов)
ЦÆУН И ДУЙНЕЙИ
Мæ бæх æ къæдзели цъæпойæй
Хуайуй æ биндзæйдзаг сунтæ цъинггитæй.
Сах хор и дуйней ауиндзуй хæкъолæй,
Цъæх хед мæ цæстити содзуй тъинггитæй.
Исуст донадаги кæсалгæ, дорæй
Хæрдмæ сæ губунтæ схаттонцæ сорæй.
Лæсунцæ бургутæ хуртæбæл туххæй,
Бæстæ хори тъангмæ бунтон ниссухæ ’й.
Финкæ и æстортæн кæлуй сæ цъухæй,
Гъонгæс толдзи буни ковуй æдухæй.
Хонсар ку ниссурх æй и къолæ зингау,
Цалхнад нард гъонцъиртæй бацæй сафæ сау,
Цæфхад игъæндæн сæ кæнуй æнæвгъау,
Цæргæстæ зелунцæ хуали æнгъæлдзау.
Зæнхæн йæ æскъудтæйкæлуй тулфæгонд,
Цума содзгæ арвмæ цæуй йæ амонд.
Уæлдæф хумти сæрмæ пæр-пæр рæдзæхсуй,
Мулдзуг æ листæг уод æргъи римæхсуй.
…Зумæг ехæн фæууй, сæрдæ фур тæвдæ ’й,
Хорæн нæ фæббухсæн, уазал исæвд æй…
Нæ уаг нæ фæндонæн нæ уй йæ аггаг, –
Уотæ ’й, уотæ адтæй, уодзæй адæймаг…
Мæ бæх æ къæдзели гъесин цъæпойæй
Хуайуй æ биндзæйдзаг фæрстæ усмæгай.
Сах хор арауй, ауиндзуй хæкъолæй,
Цæун и дуйнеййи, исдæн æ еу хай…
Цæун, зæрдæрохс дæн, дессаг, и зинтæй,
Хуцау, дæуæй боз дæн, Сах Хор – дæ тунтæй…
Сæйраг – мæ цæун æй, мæ цуд, итингæй,
Бæлццон некæд тæрсуй дон æма зингæй…
ИДУ ВО ВСЕЛЕННОЙ…
Мой конь по бокам лихорадочно бьёт
Метёлкой хвоста, отгоняя слепней.
Глаза мне сжигает безжалостный пот
И хватка жары всё сильней и сильней.
Растрескалось русло засохшей реки,
Где снулые рыбы лежат на боку.
И еле заметны рептилий ползки.
И взгляды животных не прячут тоску.
Ожоги на горной горят городьбе.
Улитки единою массой сползлись
В дорожной пыли – на погибель себе.
И чавкает вновь под копытами слизь.
Как будто душа на пути в мир иной,
Из трещин в земле поднимается пар.
Над мёртвыми пашнями зыблется зной.
Тяжёл муравью жизни крохотный дар.
Зимой хаем стужу, а летом жару,
И зной нам – невзгода, и холод – беда.
Мы не принимаем природы игру –
Так было, так есть и так будет всегда.
Мой конь по бокам лихорадочно бьёт
Метёлкой хвоста, отгоняя слепней.
Глаза мне сжигает безжалостный пот.
Частица вселенной, я – странствую в ней.
Иду я вперёд, и на сердце – светло.
И Господа славлю, и солнца труды.
Всё дальше и дальше, всем бедам назло,
Иду, не страшась ни огня, ни воды.
(Тæлмац: Максим Калинин)
* * *
Фæззигон бони гъæр;
Бор фæсали зир-зир,
Фæллад гъæди сæр-сæр,
Кæлгæ сифти сир-сир.
Фæззигон уомæл бон;
Лæкъун хори мæлун…
Хъурройбали фæсмон,
Асæст хъурти кæун.
Фæззигон хуæнхти гъæрзт,
Иуæнгмард цæугæдон.
Мæтъæлдзаст фонси уаст,
И гъар бæнтти кæрон.
Фæззигон хатт будур,
Хумæгонд зæнхи зин.
Уæгъдæгæлст саст дзубур –
Сау халæнтти буни…
Ефхæссуй ма нурма
Нивгун бонти унæр.
Рохси бæсти, цума,
Æрцæудзæй тар цидæр…
* * *
Это осени стон.
Это мятлика дрожь.
Это птиц антифон.
Это ветра скулёж.
Это крик журавля
В ледяной синеве.
Это плачет земля
О погибшей листве.
Смолкнет, осень, твой гам
И исчезнут мечты.
По угасшим лугам
Бродишь посолонь ты.
Ты способна на ложь
И казнишь с кондачка,
Только – к смерти течёшь,
Словно к морю река.
Замедляют свой шаг
Разноцветные дни.
Раз остаться никак,
Просто повремени.
(Тæлмац: Максим Калинин)
ДОРТÆ
Моратæ, цъæх дортæ, саугонтæ, сурх-бортæ,
Циргъитæ, сæститæ, тумбултæ, тъæпæнтæ,
Æмиртæ, цæхуартæ, фæлмæнтæ, къæйдортæ,
Нæййес уи æмбæлттæ уæдта æмхузæнттæ.
Устуртæ, кæлотæ æма рæстæмбестæ,
Еугур дæр, (ци æй цъæх гъуна!) æнæнезтæ.
Уæ хуæрзти къæдзæхтæ дарунцæ сæ реути,
Фуддæртæй æскъæтти бунти ’вдулд сæ еутæ.
Кæддæр уæ сæрбæл ивулдæй цæугæдæнттæ,
Фулдæр исуст æнцæ, – сумах ба уæ бæнттæ
Хæссетæ уæддæр, фал нæ кæнтæ зæрæндтæ,
Фур хицæй мæлунцæ рæститæ, хæрæнттæ.
Цæун къанаувæдбæл, хуæнхтæбæл, арæхъти –
Уинун уæ алкæми: цал царди, цал марди!
Ка мин рæхуайуй æ циргъ тегъæй мæ къæхти,
Кæмæй ба феуæхсуй мæ къах сайдæфсарди.
Хурæбæл, зурæбæл – цæндитæ, цæндитæ,
Уæ сæрмæ – цæргæстæ, уæ бунти – кæлмитæ.
Ес уи уæ фулдæрмæ соцъай фудфæндитæ, –
Фæуун еске сæрбæл æвваст,–
(царди миутæ!)
Уæ ун ци пайда æй, – хомух, некуцонтæ?!
Фехсай дæ – тæхдзæнæ; тулдзæнæ – зелай дæ,
Уе ’гас дæр уазал, уодæй æнæуодтæ,
Уе ’гас дæр, гъигагæн, æрдзæй игурд айтæ…
КАМНИ
Красные, белые, чёрные камни, –
Сколько лежит вас по белому свету…
Можно вас трогать и щупать руками,
Но среди вас одинаковых нету.
Вы – и в лесу и на горных откосах,
Вы – и в болоте, поросшие мхами,
Самые твёрдые – в сердце утёсов,
В скалах
И в башнях аланских над нами.
Вот я иду по тропе, по дороге, –
Вижу вас всюду, скитальцев упрямых, –
Эти врезаются гранями в ногу,
Эти мне служат ступенями к Храму.
Беркут на камень садится высокий,
Змеи в прохладе под камнем таятся.
Камни вросли в нашу землю глубоко,
Словно с землёю расстаться боятся.
Может, глухи они? Может, не зрячи?
Может, их жизнь остудила веками?..
Только я знаю,
Что магмой горячей
Были когда-то
Безмолвные камни…
(Тæлмац: Юрий Боциев)
ЗÆРОНД ЛÆГ ÆМА КАУÆ
Телтæбæл цъеутæ ’нцад бадунцæ,
Дунгæ сæ уозæгау дауй.
Борæй æдух сифтæ хаунцæ,
Зæронд лæг кауæ æфтауй.
Ниууй еу усми цидæр сæццæ,
Иссæй æ зæрдæ фур унгæг,
Æ цард баруй нур кауи хæццæ,
Кауæн нæбал æй æ рæстæг.
Гæлдзуй уæрдунмæ саст хускъитæ,
Ласуй сæ содзунмæ хъурмæй.
Æ фурт ба калуй агоритæ
И кауи бунатмæ «курмæй».
СТАРИК И ПЛЕТЕНЬ
На проводах тоскуют птицы,
Колышется качелей тень,
С деревьев падают страницы,
Дед разбирает свой плетень.
Взор то и дело застывает,
Сердечной болью ноет грудь.
Плетень покорно умирает,
И время жизни не вернуть.
Старик костер сооружает
И жерди предает огню,
А сын, смеясь, кирпич сгружает
На смену старому плетню.
(Тæлмац: Влада Харебова-Щвец)
ГЪÆДДАГ КУЙ
Нæбал дæ куй; берæгъ нæма дæ.
Гъæди – фидæ; гъæуи – дæ мадæ.
Ка дæ, ци дæ? – ду дæ æгадæ!
Нæййес дин цæрæнуат,
ци бадæ?
Æрцудтæ сурд гъæуæй еу хатти, –
Не ’сдæ хеуон сирдтæн сæ бадти,
Фуртæн ка райсдзæй дзæгъæлзади!
Де ’ргон фæйнердæмæ фæххати.
Ис-ун бæлвурд ести æвзари,
Е – сирд гъæддаг, е фонс – хæдзари,
Се ’хсæн гурусхи зин уацари
Рæстæг ефхæсси еске цари…
Дæ райгурци фудгин нæ адтæ,
Фал цард – цард æй, ’ма ду хæран дæ.
ДИКАЯ СОБАКА
Была ты собакой, но волком не стала.
Ну, как же тебя мне теперь называть?
Ты, видно, ещё не совсем одичала,
Но скоро научишься зверем рычать!
Тебя на задворки изгнали сельчане.
Ты в лес убежала, нашла тишину.
Уже научилась ты лаять ночами,
Но выть не умеешь ещё на луну.
И бегаешь всюду, не зная покоя:
Ни – волк, ни – собака! Пойди разбери!
То вдруг занимаешься диким разбоем,
То верной собакою спишь у двери.
Да, жизнь не подвластна приказу и знаку:
Таинственна жизнь, как природа сама.
И делает волком не только собаку,
Но даже людей она сводит с ума!
(Тæлмац: Юрий Боциев)
УАГЪД ГЪÆУТÆ
Фæцæнцæ бор цъеутæ зарунтæ иронх,
Дунгитæ, уарунтæ æдзох.
Цъæх гъæди сосхъæдтæ кæунцæ дæлхонх,
Сифтæртæн нилваст æй сæ хорх.
Нæрсунцæ къанæутти тæлмитæ фахсбæл,
Къæхæнæй хауй æхсæрдзæн.
Лæгæти талинги тæдзуй дон фарсбæл.
Æ раст æй е ’нкъарди æрдзæн.
Кæнуй гъесин фæндур уагъд гъæуи нæлæг,
Хæдзæрттæ ревæд ’ма ихæлд.
Гъарæнгæ цæгъдуй хонхбæл зæронд лæг, –
Еунæг мæгур æй, зæрдæфхæлд.
Кæуй лæкъун арв ба, кæлуй «сæх-сæхæй»,
Фалдзос дондуппур æй гъæрæй.
Фиддæлтæ гъæрзунцæ обæйттæй, зæнхæй, –
Байзадæй сæ хонх дзæгъæлæй…
БРОШЕННЫЕ АУЛЫ
Забыли птицы, как когда-то пели,
Здесь вечный сумрак, дождь больной.
В лесах предгорных горько плачут ели,
К земле придавлены судьбой.
Река взбухает, будто бы от взрыва,
В пещере мокнет сталактит,
И водопад бросается с обрыва…
Права природа, что грустит.
В ауле стонет скрипка – рвутся струны,
Дома разорены, пусты.
Старик, от одиночества безумный,
Оплакивает горные хребты.
Рыдает небо мутными слезами,
Стоит в ущелье крик глухой.
И ропот над могильными камнями:
Забыты горы – дом родной!
(Тæлмац: Влада Харебова–Щвец)
СÆУМОН ГОРÆТАГ НИВТÆ
Зумæг зæнхæн æ цари ниллæстæй,
Горæт кæнуй игъал нур æ хустæй,
Нæмай, фал, бон, – аууæнттæ мæ цæстæй
Не ‘ртасун хуарз, – куй мæбæл фæххуæстæй,
Самур-цъумур, не срæйдтæй æ мæстæй…
Паркæй трамвай мæйдари ралæстæй,
Тъæп-тъæп кæнуй ренцъæбæл æ уæфстæй.
Гæв-гæв кæнуй уой хурфи æргъæвстæй
Еу æхсæвгæс, ниуæзтæй фæсристæй.
Сурхрос силæ, – кондуктор ин æ дусбæл æрхуæстæй;
«Билет райсæ, кенæ рахезæ æгæстæй!»
…Уазали нур ме ‘фхуæрд къах истæхстæй…
Горæтгæрон гъæугкаг æндзæр къæстæй
Уасæнгитæ уасунцæ сæ фæрстæй.
Сæле-уæле хæдзæртти къæрæзтæй
Къуар разиннуй цирæгъти исцæфстæй:
Уæртæ уоми силæстæг исхуæстæй
Бæгънæг кафтбæл, айдæнæмæ кæсгæй;
Далæ уоми кадæр æхсуй гæрзтæй, –
Мегъи реуи фати гъæр бахизтæй;
Уартоми ба кадæр тохуй бæзтæй,
Æвæдзи син сæумон уарзт фæббæзтæй…
Къæрæзти буни хуæдтолгæ ‘рцæфстæй, –
Кадæр тæхуй æ уосæмæ ‘фсæстæй.
Е дин горæт! Ку нæ уидтон цæстæй,
Уæд мæ райста райгурæн гъæубæстæй…
КАРТИНКИ УТРЕННЕГО ГОРОДА
Оделся город в зимнее бельё,
И медленно отходит ото сна.
В глазу как-будто мутное бельмо, –
Кобель подкрался и давай кусать…
Трамвай из парка выехал дрожа,
Рулит по кромке стыло лужи прочь,
Качая в чреве пьяного бомжа,
Который, видно, что кирял всю ночь.
Его кондуктор тронул за рукав:
«Возьми билет, или вагон оставь!»
…Мороз крепчает, из-под недр дохи
Я чую боль укушенной ноги.
С окраинных заборов петухи
Навстречу утру исполняют гимн.
А над заборами – жилой массив,
То тут, то там засветится окно.
Вон в том танцует девушка стриптиз,
Любуясь отражением в трюмо.
За городом поодаль бухнул взрыв,
Сбивает с гор лавину градобой.
В окне напротив – на перине взбрык,
Со сна баталья пары молодой.
Пришвартовался «Мерседес» под окна,
С «ночной» спешит к своей супруге кто-то.
Вот вам и город! Зренье подвело,
Когда на город я менял село.
(Тæлмац: Сослан Зокоев)
***
Кæдимайди ба рист
Адæймаг нæ зонидæ!
Ку фæцан фудæлгъист,
Еу нæ Хуцау, кæми дæ?!
Кæдимйди ба нез,
Нæбал уидæ дуйнети,
Æнæвгъауæй рахес
Ниццæвидæ галеути.
Кæдимайди ба уарзт
Исцæфсидæ а царди.
Кæдимайди ба маст
Ниссодзидæ цъæх арти.
Кæдимайди ба рохс
Бацæуидæ и тарти,
‘Ма уидæ бон æнос,
Æхсæвæ ба – идарди…
* * *
Нам тебя отыскать,
Святый Боже, позволь!
Чтоб не переживать
Больше горе и боль.
Чтоб погиб на корню
Всяк недуг и затих.
Чтобы правда вранью
Саданула под дых.
Чтоб любовь – вечно в дом
И сегодня и впредь.
Чтобы синим огнём
Всякой злобе сгореть.
Чтобы свет проницал
Беспрепятственно тень.
Чтобы ночи не знал
Нескончаемый день.
(Тæлмац: Максим Калинин)
***
Ци фæцæнцæ цæргæстæ?! –
Итигъд ма æй фæндон арви бæстæ,
Идзаг ма ку ‘й бунтон уæлдæфæй…
Ци фæцæнцæ цæргæстæ?!
Некæд сайуй мæ зæрди мæ цæстæ,
Гæр, æдта Дигоргом кæрæф æй?!.
Мæргъти зелдох банцадæй,
Уотæ адгин тахт син исæнадæ ‘й,
Æййивдадæ ‘мпурсуй хæлæфæй.
Хуарз зонуй, – ка «басадæй»,
Хуарз зонуй, – куд зин æй ливзæ надбæл
Фиди зæнхæй ледзун зæрддзæфæй.
Кæми æнцæ цæргæстæ?!
Хор даруй цъететæбæл æ цæстæ,
Ком ходуй, – нифсгун æй Ирæфæй.
Дессаг бæстæ æррæстæ!
Далæ фахсбæл цæфст æнцæ бæлæстæ,
«Исрасуг» уй мæгур сæ тæфæй.
Ци фæцæнцæ цæргæстæ?!
Кæд лæгæтти ‘ссердтонцæ арф цъæстæ, –
Ниббурдæнцæ аууæнтти тæссæй.
Ракæсетæ, æгæстæ!
Ратæхетæ уæларвмæ æмвæрстæ! –
Фидибæстæ уæййаг кæд иссæй?!.
* * *
Что ж, орлы, с вами стало?
Или неба вам мало
Над ущельем Дигорским парить?
Где теперь гнёзда вьёте?
В чужедальнем полёте
Оборвалась в минувшее нить.
Вы лишились опоры:
Реки, долы и горы –
Опостылел вам Родины вид.
Иль на горней дороге
Вас не гложут тревоги
Или сердце у вас не болит?
Что с тоскою по дому?
Как вам жить по-другому?
Здесь на солнце горят ледники.
Здесь души староселье
И гордится ущелье
Красотою Ирафа-реки.
Иль не в странах далёких,
А в пещерах глубоких
Вы сокрылись в холодной тени?
Не пугая отказом,
Взмойте в небо все разом,
Как в минувшие славные дни!
(Тæлмац: Максим Калинин)
КИЗГИ ЗАР
Æрцо мæ цормæ, мæ лимæн.
Кæсæ мæмæ æргом,
Æма базонай æй, цæмæн,
Хонун дæ мæ уарзон.
Æлхий ма кæнæ дæ æрфуг,
Зæрдæй ку нæ дæ сау.
Уинис, мæ росбæл цæстисуг, –
Никко реуи мæнау.
Гъарис, зир-зир кæнун сифау,
Алли стуфæй стъæлфун.
Ма ‘рхæссæ мин уой туххæй фау,
Дзæгъæлти нæ тæлфун.
Зæгъис ми: «Ду дæ мегъæ бон,
Кæнис мæ бериндзун».
– Дæубæл нæ бафтуйдзæй мæ ком, –
Мæ уарзт, цума мæ фун.
Фæууо мæ цори, мæ уарзон,
Ма кæсæ æдзинæг.
Рæсугъд нæ ‘й уотæ мæ цæсгон,
Уод ба нæййес уинæг…
ПЕСНЯ ДЕВУШКИ
Приди ко мне, любимый мой,
И загляни в глаза,
Они всегда полны тоской,
Щека моя в слезах.
Не хмурься, друг мой, не сердись,
Я таю от огня,
Заплачь и ты, как я, в груди,
Не осуждай меня.
Ты видишь – я вздохнуть боюсь,
Мою почувствуй боль,
И ты поймёшь, что эта грусть –
К тебе моя любовь.
Тебе со мною скучно, лень
Нарушить тишину…
Ты говоришь: «Туманный день,
Боюсь я, что усну…»
Я знаю – я не хороша, –
Вглядись в меня до дна –
Чудес полна моя душа,
Но не видна она.
Перевод Влады Харебовой – Щвец
***
Æрсалдæй мæ къæразæ,
Пеци къудур – ехæн!
Дони къос дæр æ рази
Седзæрау æрех æй.
Ку нæбал е рартасæн
Уати уазал унгæй.
Бæхдзонæгъ æй – мæ хуасæ,
Мегътæ хæссæг – дунгæ ‘й.
Мæ аласа, райвазæ
Къæс-къæсгæнгæ цонæгъ!
Уорс будурти нигъгъазæ, –
Ес еу рауæн «нинæгъ»…
Согтæ ма куд ралассæн, –
Над гъæдæмæ – æрхæн!
Нибба кодта халасæ
И бæлæстæ, зæнхæн.
Фудаг думгæ, ма уасæ!
Ма никкæрзæ, айнæг!
Мæн хузæн бал бауарзæ,
Кæд гъæуй дæ тайнæгъ…
Дæхе ми мабал ласæ,
Мæ зæрийнæ еунæг!
Мæ нивæй мин ма гъазæ,
Ма даргъ кæнæ зумæг!
Ци мин æй тæвдæ басæ,
Сойнæ ‘ма мудивдулд?!
Мæн гъæуй уодихуасæ,
Мæн гъæуй гъар идзулд!
Æртæфссæн дæ таласæй.
Мæ ех зæрди – тæмæн!
Рагæпп ласæ къæразæй!
Ма рахауæ… тæхæн!..
* * *
Где дрова я достану?
Все дороги во мгле.
Белый иней оставил
Поцелуй на земле.
Дом сырой и холодный,
Чем же печь растопить?
Мне в такую погоду
Негде уголь купить.
И вино, словно пытка,
И луна холодна.
Лишь твоею улыбкой
Я согреюсь сполна.
Всюду ветер кромешный,
В нём тепла ни на грош.
Я сумею быть нежным,
Если ты позовёшь.
Над замёрзшей травою
Об одном лишь молю –
Не играй ты со мною,
Потому что люблю.
Потому, что до дрожи
Без тебя одинок.
И морозом по коже
Твой родной голосок.
Лёд души моей тает,
Жду тебя под окном.
Прыгай смело – поймаю,
Унесу тебя в дом…
(Тæлмац: Олег Воропаев)
